276 671
redigeringer
m
Robot: Endrer mal: Thumb høyre
Ingen redigeringsforklaring |
m (Robot: Endrer mal: Thumb høyre) |
||
| (7 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
''Sjå også: [[Hjelp:Hvordan skrive biografier?|Korleis skrive biografiar på Lokalhistoriewiki?]]''<br /> | |||
<onlyinclude>{{ | |||
'''[[Hjelp:Biografi|Biografi]]''' kjem av gresk ''bios'' = liv og ''graphikos'' = skriving, teikning, og tyder altså heilt bokstaveleg «livsskildring», framstilling av ei livshistorie. Biografi er både ein ''litterær sjanger'' (med talrike undersjangrar) og ein ''fagdisiplin'' innan fleire vitskapsfelt som historie, kunst- og litteraturhistorie, psykologi | <onlyinclude>{{Thumb|Kristen O Dagsgard.JPG|Kristen O. Dagsgard, fødd i [[Skjåk]] 1864. Han utvandra til USA i 1884 og arbeidde som kokk der. Hans biografi – som ikkje er skriven - kunne gjere sitt til å kaste lys over mange og vidsveimde historiske fenomen og prosessar. Det er verdshistoriske, lokalhistoriske, psykohistoriske, kjønnshistoriske og mange andre historiske forklaringar på at Kristen kunne la seg avbilde i dette yrket på det tidspunktet på den staden.}} | ||
'''[[Hjelp:Biografi|Biografi]]''' kjem av gresk ''bios'' = liv og ''graphikos'' = skriving, teikning, og tyder altså heilt bokstaveleg «livsskildring», framstilling av ei livshistorie. Biografi er både ein ''litterær sjanger'' (med talrike undersjangrar) og ein ''fagdisiplin'' eller metode innan fleire vitskapsfelt som historie, kunst- og litteraturhistorie, og livsløpsgjennomgang er viktig også innan fag som psykologi og medisin. Ein viktig variant er sjølvbiografien, der biografen sjølv både er emne for og hovudkjelde til framstillinga. To eller fleire (ofte mange) personar kan få sine liv framstilte i ymse former for kollektive biografiar (gruppebiografiar, samlebiografiar m.m.). Utanom det dokumentariske og vitskaplege har biografien hatt ulike føremål og funksjonar gjennom tidene: religiøse, moralske, oppsedande, nasjonsbyggande, politiske, underhaldningsmessige osv.</onlyinclude> | |||
== Typologi, føremål og funksjonar == | == Typologi, føremål og funksjonar == | ||
| Linje 39: | Linje 40: | ||
=== Liv og sjel === | === Liv og sjel === | ||
{{ | {{Thumb|Plutarks biografiar 1727.jpg|<small>Plutark (ca. 45-125) er ein av dei fyrste og fremste kjende biografar, Han la vekt på den biografertes ethos (karakter, personlegdom) og på samanhengen mellom personlegdomen og livsløpet. Hovudverket ''Bioi paralleloi'' (Parallelle liv) inneheld biografiar over 46 personar. Livet og personlegdomen til to og to av desse, ein grekar og ein romar, blir her jamførte på ein slik måte at lesaren skal kunne hjelpast til klokare og rettare livsførsel. Verket kom u mange trykte utgåver frå renessansen av, og vart mykje lesen og mykje brukt. Mellom anna henta Shakespeare personar og handlingar til fleire av tragediane sine frå Plutark. Denne engelske utgåva av Parallelle liv er frå 1727.</small>}} | ||
Den greske biografen Plutark (ca. 45-125) disiplinen i lys av avvegingane som må gjerast mellom ''praxeis'' og ''ethos''.<ref>Sjå t.d. Egeland, M. 2002:261-264.</ref> Det fyrste blir omfatta av «livsløp, virke og verk» ovanfor. Ethos (moralsk haldning, det sedelege) i biografien dreiar seg om kunne portrettere den biograferte som menneske og personlegdom, med vekt på den moralske karakteren. | Den greske biografen Plutark (ca. 45-125) disiplinen i lys av avvegingane som må gjerast mellom ''praxeis'' og ''ethos''.<ref>Sjå t.d. Egeland, M. 2002:261-264.</ref> Det fyrste blir omfatta av «livsløp, virke og verk» ovanfor. Ethos (moralsk haldning, det sedelege) i biografien dreiar seg om kunne portrettere den biograferte som menneske og personlegdom, med vekt på den moralske karakteren. | ||
| Linje 85: | Linje 86: | ||
=== Ein elementærpartikkel i historia === | === Ein elementærpartikkel i historia === | ||
{{ | {{Thumb|Thomas Carlyle 1865.jpg|<small>Thomas Carlyle (1795-1881), historikar og biograf. Skreiv mellom anna ''On Heroes, Hero Worship, and the Heroic in History'' (1841), der han framheva dei store personlegdomars rolle i historisk utvikling. Han såg biografien som ein grunnleggjande disiplin innan historievitskapen.</small>}} | ||
Biografien som eit eige felt for historisk forsking inneber å gjere enkeltmenneskets liv til eit emne på linje med andre delemne innan historiefaget. Ein biografi er å sjå som eit utsnitt av den historiske røynda som er verd å underkastast vitskapleg gransking, anten det er som forklaringsobjekt (eksplanandum) og mål i seg sjølv eller som forklaringsfaktor. Biografien er slik sett analog med institusjonshistorie, organisasjonshistorie, historia om eit bestemt hendingsforløp osv. | Biografien som eit eige felt for historisk forsking inneber å gjere enkeltmenneskets liv til eit emne på linje med andre delemne innan historiefaget. Ein biografi er å sjå som eit utsnitt av den historiske røynda som er verd å underkastast vitskapleg gransking, anten det er som forklaringsobjekt (eksplanandum) og mål i seg sjølv eller som forklaringsfaktor. Biografien er slik sett analog med institusjonshistorie, organisasjonshistorie, historia om eit bestemt hendingsforløp osv. | ||
| Linje 95: | Linje 96: | ||
=== Metodologisk individualisme? === | === Metodologisk individualisme? === | ||
{{ | {{Thumb|Napoleon (av David).jpg|<small>Napoleon kryssar Alpane. Målarstykke av David 1800. Er Napoleon «utbyttbar» i historia? På sett og vis, skriv Plekhanov. Andre «ærekjære egoistar» blant generalane stod klare til å overta om Bonaparte skulle falle på eit av sine felttog. Visse historiske omstende ville nok ha vorte annleis. «Dygdsmønsteret Louis Phillippe ville kanskje ha stige opp på sine kjære slektningars trone allereie i 1820 eller 1825 i staden for 1830.» Og det kan vel hende at også Plekhanov ville funne det fagleg rekningssvarande å skrive grundige og historisk etterettelege biografiar over Napoleon. For «personar med sterk innverknadsmakt kan takk vere sine forstands- og karaktereigenskapar endre det individuelle preget og nokre særskilde følgjer av historiske hendingar.» </small>}}Framstilt slik blir framheving av biografi i historisk gransking nær einstydande med å tale for den [[Metodologisk individualisme|metodologiske individualismen]] i historiefaget. Det vil seie at ein freistar forklare strukturar og samanhengar ved å analysere desse ned til dei einskilde handlande individ, og med forklaringsforrang til desse eineståande individa sine handlingar og motiv. | ||
Ikkje alle historikarar som nyttar seg metodisk av biografien vil vedkjenne seg den metodologiske individualismen. Eller rettare sagt, når ein som skeptikar likevel grip til biografien som forskingsfelt og metode, gjer ein seg særskilt umake med å motverke dei tilkortkomingane ein meiner den metodologiske individualismen kan vere belemra med. Eit eksempel er Trond Nordby som er referert ovanfor, som insisterer på at han også i biografien er mest fokusert på samfunnsprosessar. | Ikkje alle historikarar som nyttar seg metodisk av biografien vil vedkjenne seg den metodologiske individualismen. Eller rettare sagt, når ein som skeptikar likevel grip til biografien som forskingsfelt og metode, gjer ein seg særskilt umake med å motverke dei tilkortkomingane ein meiner den metodologiske individualismen kan vere belemra med. Eit eksempel er Trond Nordby som er referert ovanfor, som insisterer på at han også i biografien er mest fokusert på samfunnsprosessar. | ||
| Linje 129: | Linje 130: | ||
Nye digitale medium har gjort moglegheitene for lokalhistorisk biografi monaleg større, både kva gjeld omfang, utvida bruksområde og metodisk raffinement. Det gjeld ikkje minst nettstader som lokalhistoriewiki.no. | Nye digitale medium har gjort moglegheitene for lokalhistorisk biografi monaleg større, både kva gjeld omfang, utvida bruksområde og metodisk raffinement. Det gjeld ikkje minst nettstader som lokalhistoriewiki.no. | ||
Krysstilvsingar (lenkingar) banar veg for prosopografien og kan vere eit nyttig instrument for [[ | Krysstilvsingar (lenkingar) banar veg for prosopografien og kan vere eit nyttig instrument for [[Hjelp:nettverksanalyse|nettverksanalyse]]. | ||
Samskriving av artiklar («crowd sourcing»)<ref>[http://no.wikipedia.org/wiki/Crowdsourcing Wikipedia]</ref> gjev for det fyrste praktiske utvegar til mangesidige og utdjupande framstillingar. Den eine lokalhistorikaren kjenner presten frå sitt prestegjeld, ein annan kan gjere greie for same prestens framferd i andre kall. ''Ein'' kjenner diktarens oppvekst frå sin eigen heimstad, ein annan har god innsikt i forfattarskapet. | Samskriving av artiklar («crowd sourcing»)<ref>[http://no.wikipedia.org/wiki/Crowdsourcing Wikipedia]</ref> gjev for det fyrste praktiske utvegar til mangesidige og utdjupande framstillingar. Den eine lokalhistorikaren kjenner presten frå sitt prestegjeld, ein annan kan gjere greie for same prestens framferd i andre kall. ''Ein'' kjenner diktarens oppvekst frå sin eigen heimstad, ein annan har god innsikt i forfattarskapet. | ||
| Linje 162: | Linje 163: | ||
[[Kategori:Historiografi]] | [[Kategori:Historiografi]] | ||
[[Kategori:Metode]] | [[Kategori:Metode]] | ||
{{F2}} | {{F2}}{{ikke koord}} | ||
{{Klasserommet}} | |||
{{nn}} | |||