Skjåk: Forskjell mellom sideversjoner

{{forside|Skjåk kommune}}

<onlyinclude>{{thumb|Skjaak.jpg|Kommunesenteret [[Bismo]] med elven [[Otta (elv)|Otta]].|Morten Kielland}}

'''[[Skjåk]]''' er ei fjellbygd og kommune lengst vest i [[Ottadalen]], ein sidedal av [[Gudbrandsdalen]] i [[Innlandet fylke]] (tidlegare [[Oppland]]). Kommunen vart skild ut frå [[Lom]] frå [[1. januar]] [[1866]]. Da hadde namnet skriftforma '''Skiaker'''. Ein person frå Skjåk blir kalla ein ''skjåkvær'' (utt. ''skjåkvér''). [[Bismo]] er senteret i kommunen, på nordsida av dalen på grensa mellom dei to sokna Skjåk og [[Nordberg]]. Bygda ligg mellom fjellpartia med dei nyare namna [[Breheimen]] og [[Reinheimen]], og heile 79% av kommunens areal fell inn under nasjonalparkane med desse namna.</onlyinclude> Eller ein kan seia at fjella i Skjåk tilhøyrer nord- og vestdelen av [[Jotunheimen]]. I nord grensar Skjåk til [[Fjord kommune|Fjord]], [[Rauma]] og [[Lesja]], i aust og søraust til [[Lom kommune|Lom]], i sør til [[Luster kommune|Luster]] og i vest til [[Stryn kommune|Stryn]] og [[Stranda kommune|Stranda]] kommunar. Det går heilårsveg over fjellet til [[Stryn]] i [[Nordfjord]]. Sommarstid er det også veg til [[Geiranger]] på [[Sunnmøre]]. <onlyinclude>Den særs nedbørsfattige bygda er kjend for dei mange anlegga for kunstig vatning som har vore i bruk gjennom mange hundre år. Dette avspeglar seg i ordtaket «gjev Vårherre oss sol, ska' oss sjølve skaffe væte». Motivet i kommunevåpenet, [[akantus|akantusblomen]], peikar mot treskurden og andre rike handverks- og folkekunsttradisjonar i bygda. </onlyinclude>

[[Fil:Skjaak Skjaak-gardane.jpg|Gardane og kyrkja som bygda og kommunen har fått namn etter. Frå venstre, på hitsida av Ottaelva: Uppigard Skjåk (det gamle, freda tunet i treklynga), Nigard Skjåk, Skjåk kyrkje mellom elva og riksveg 15. Nørdre og Søre Prestgarden og Nigard Dagsgard. På andre sida av elva: Reppen og Aurdalen.|thumb]]

Bygda har fått namn etter garden Skjåk, og den opphavlege forma var ''Skeidåker''. Det tyder åkeren/plassen der ein held skeid (= leik, kappestrid). Som namn på eit større område vart «Skeidåker» venteleg teke i bruk da det vart bygd kyrkje der. Kyrkja er fyrste  gong nemnd i 1280.  

Fellesnamnet på dei to sokna Skjåk og Hove har vore ''[[Nordherad]]''. Det namnet skriv seg truleg frå ei samfunnsorganisering som går attende til førkristen tid. Som fellesnamn på bygda vart nok Nordherad delvis nytta heilt til bygda vart eige prestegjeld i 1864, og kanskje enda ei stund etter det. Men vi kan rekne med at «Skjåk» vart meir og meir einerådande etter at kyrkja på Hove vart nedlagt i [[1752]] og det vart berre eit sokn i Nordherad. Sjå meir om dette i [[Skjåk: Grender og krinsinndelingar]] og [[Skjåk i historisk-administrative inndelingar]].</onlyinclude>

Gjennom hovuddalføret renn [[Otta (elv)|elva Otta]], med utspring frå [[Djupvatnet]] på Geirangerfjellet. Einaste sidedalen med fast busetnad er [[Åstradalen]] i sørvest, med grenda [[Bråtå]]. Storelva Otta og sideelvene Framrusta (frå [[Raudalsvatnet]]) og Aura (frå Aursjoen) har vorte regulerte til kraftutvinning.

Skjåk har gjennom det meste av den kjende historia vore knytt til dei større regionale administrasjonseiningane [[Gudbrandsdalen]] og [[Nord-Gudbrandsdalen]]. Det gjeld [[futedøme]], [[sorenskriveri]], [[politidistrikt]] og [[prosti]]. I [[Leksikon:len|lenstida]] låg Gudbrandsdalen under [[Akershus len]]. Etter 1660 tilhøyrde distriktet [[Opplandenes amt]], seinare [[Kristians amt]],[[Oppland fylke]] og frå 1. januar 2020 Innlandet fylke.

| SSB 1990

F.o.m. 1990: Oppgåver frå Statistisk Sentralbyrå (SSB) pr. 1. januar kvart år<ref>[https://www.ssb.no/statbank/table/06913/ Statistisk sentralbyrå: Befolkningsstatistikk. Befolkningsendringer i kommunene.]</ref>

Skjåk vart eige prestegjeld frå 13. desember [[1863]]. Nordberg vart skilt ut som annekssokn frå 1. januar [[1866]], same datoen som Skjåk altså vart eiga kommune.

Medan Skjåk var ein del av [[Lom kommune]] frå 1838 til 1865, var ingen av ordførarane frå Skjåk. Derimot var skjåkverane [[Ola Persen Ånstad]] (haugianaren "Ånstad-Sygn") og [[Ole Sivertsen Hyrve]] varaordførarar. I det fyrste tiåret som sjølvstendig kommune vart soknepresten [[Otto Ottesen]] vald til ordførar. Etter hans tid har det vore ein overveldande dominans av gardbrukarar i rekkja, knytta til [[Venstre]] og [[Bondepartiet]]/[[Senterpartiet]]. Den einaste arbeidaren blant ordførarane har vore [[Ole O. Langleite]], og han er også den eine av berre to sosialistiske ordførarar i ei bygd der Arbeidarpartiet og Bondepartiet/Senterpartiet har vore nokså jamvektige alt frå 1930-åra av. Den fyrste kvinnelege ordføraren var [[Margit Grimstad Lien]] (1988-1995). Den andre kvinna i vervet er nåverande ordførar [[Edel Kveen]] (frå 2019).

* [[Jan-Magnus Bruheim]] (1914-1988), fiorfattar, mest kjend som lyrikar og barnebokforfattar