276 671
redigeringer
m
Robot: Erstatter mal: Reflist
(på Fosenhalvøya i landskapet Fosen) |
m (Robot: Erstatter mal: Reflist) |
||
| (24 mellomliggende versjoner av 10 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{ | {{Artikkelkoord|63|42|14|N|9|44|35|E}} | ||
<onlyinclude>{{thumb|Austrattborgen.jpg|Austråttborgen ved [[Trondheimsfjorden]] er ein gammal norsk herregard.}} | <onlyinclude>{{thumb|Austrattborgen.jpg|Austråttborgen ved [[Trondheimsfjorden]] er ein gammal norsk herregard.}} | ||
'''[[Austrått]]''' </onlyinclude>(tidlegare skrive ''Østråt'', ''Østeraat'' og ''Austråt''), <onlyinclude>er ei borg og ein historisk [[herregard]] i [[Ørland kommune]] ved utløpet av [[Trondheimsfjorden]] | '''[[Austrått]]''' </onlyinclude>(tidlegare skrive ''Østråt'', ''Østeraat'' og ''Austråt''), <onlyinclude>er ei borg og ein historisk [[herregard]] i [[Ørland kommune]] ved utløpet av [[Trondheimsfjorden]] og sørvestenden av [[Fosenhalvøya]]. Austrått ligg sentralt plassert både i landskapet [[Fosen]] spesifikt og på kysten av [[Midt-Noreg]] generelt, og det har vore kjent som sete for fleire sentrale personar i norsk historie sidan [[1000-talet]]. </onlyinclude> | ||
<onlyinclude>Borganlegget slik det står i dag blir tilskrive rikskansler [[Ove Bjelke]], som skal ha sluttført anlegget kring [[1656]]. Borga brann ned i [[1916]]. Atteroppbygginga begynte i 1920-åra og var ferdig i [[1961]]. Borga var tidlegare ein del av ein større jordeigedom, men jorda er no fråskilt. Staten eig sjølve borga med [[Nordenfjeldske Kunstindustrimuseum]] i [[Trondheim]] som forvaltingsorgan. Borga er open for omvisningar frå juni til august. </onlyinclude> | <onlyinclude>Borganlegget slik det står i dag blir tilskrive rikskansler [[Ove Bjelke]], som skal ha sluttført anlegget kring [[1656]]. Borga brann ned i [[1916]]. Atteroppbygginga begynte i 1920-åra og var ferdig i [[1961]]. Borga var tidlegare ein del av ein større jordeigedom, men jorda er no fråskilt. Staten eig sjølve borga med [[Nordenfjeldske Kunstindustrimuseum]] i [[Trondheim]] som forvaltingsorgan. Borga er open for omvisningar frå juni til august. </onlyinclude> | ||
| Linje 31: | Linje 31: | ||
=== Holtermann === | === Holtermann === | ||
[[Abraham Dreyer]] ([[1671]]–[[1736]]) var [[lagmann]] i Trondheim, [[berghauptmann]] og ein aktiv investor. Han kjøpte Austrått i [[1721]], etter at godset hadde vorte drive av [[fut]]en i [[Fosen]] for kreditorane i tjue år. Dreyer budde aldri der, men finansierte ei oppussing. I [[1736]] selte han Austrått vidare til [[sorenskrivar]] og kanselliråd [[Søren Dass]], som busette seg på herregarden. Dass er bisett i gravkapellet. Enkja hans selte i [[1760]] til [[kommerseråd]] [[Hans Holtermann]] ([[1709]]–[[1781]]),<ref>[http://www.museumsnett.no/yrjarheimbygdslag/bebyggelse/82_austratt/slekt/s_001_hans_holtermann.htm Terje Sørensen: Hans Holtermann]</ref> noko som innleidde 103 ''(113)'' års eigarskap frå [[Holtermann]]slekta. Den første Holtermann selte frå godset eigendommar i [[Stjørna]]. Han var truleg den som fekk sett opp dagens [[gambreltak]] på borga til erstatning for det tidlegare [[saltak]]et. Han overdrog garden til sonen [[Eiler Hagerup Holtermann]] ([[1748]]–[[1800]]).<ref>[http://www.museumsnett.no/yrjarheimbygdslag/bebyggelse/82_austratt/slekt/s_001_eiler_holtermann.htm Terje Sørensen: Eiler Holtermann]</ref> Både i Eiler og i sonen [[Ove Bjelke Holtermann]] (1782-1857)<ref>[http://www.museumsnett.no/yrjarheimbygdslag/bebyggelse/82_austratt/slekt/s_001_ove_b_holtermann.htm Terje Sørensen: Ove Bjelke Holtermann]. Ove Bjelke Holtermann er òg far til arkitekten [[P.H. Holtermann]]</ref> si eigartid vart fleire leiglendingsbruk selte frå godset. | [[Abraham Pedersen Dreyer]] ([[1671]]–[[1736]]) var [[lagmann]] i Trondheim, [[berghauptmann]] og ein aktiv investor. Han kjøpte Austrått i [[1721]], etter at godset hadde vorte drive av [[fut]]en i [[Fosen]] for kreditorane i tjue år. Dreyer budde aldri der, men finansierte ei oppussing. I [[1736]] selte han Austrått vidare til [[sorenskrivar]] og kanselliråd [[Søren Dass]], som busette seg på herregarden. Dass er bisett i gravkapellet. Enkja hans selte i [[1760]] til [[kommerseråd]] [[Hans Holtermann]] ([[1709]]–[[1781]]),<ref>[http://www.museumsnett.no/yrjarheimbygdslag/bebyggelse/82_austratt/slekt/s_001_hans_holtermann.htm Terje Sørensen: Hans Holtermann]</ref> noko som innleidde 103 ''(113)'' års eigarskap frå [[Holtermann]]slekta. Den første Holtermann selte frå godset eigendommar i [[Stjørna]]. Han var truleg den som fekk sett opp dagens [[gambreltak]] på borga til erstatning for det tidlegare [[saltak]]et. Han overdrog garden til sonen [[Eiler Hagerup Holtermann]] ([[1748]]–[[1800]]).<ref>[http://www.museumsnett.no/yrjarheimbygdslag/bebyggelse/82_austratt/slekt/s_001_eiler_holtermann.htm Terje Sørensen: Eiler Holtermann]</ref> Både i Eiler og i sonen [[Ove Bjelke Holtermann]] (1782-1857)<ref>[http://www.museumsnett.no/yrjarheimbygdslag/bebyggelse/82_austratt/slekt/s_001_ove_b_holtermann.htm Terje Sørensen: Ove Bjelke Holtermann]. Ove Bjelke Holtermann er òg far til arkitekten [[Peter Høier Holtermann (1820–1865)|P.H. Holtermann]]</ref> si eigartid vart fleire leiglendingsbruk selte frå godset. | ||
Kring [[1770]]/[[1790]] importerte Eiler Hornemann kveg frå [[Irland]] og [[Nederland]].<ref>Ola Syrstad: «Framande ferasar i Fosen på 1800-talet» i ''Årbok for Fosen'', 2007</ref> Dette vart grunnlaget for ein eigen rase kjent som [[austråttfe]], og som gjennom lån av avlsoksar var dominerande i fealet på Ørlandet og i dee nærmaste nabobygdene frå 1806 til 1902.<ref>På eit møte i [[1902]] vart det vedteke å utvikle [[ayrshire]]blandingane i Trøndelag til ein eigen rase kalla [[raudt trønderfe]], og austråttfeet vart absorbert av denne nye rasen; ref. Syrstad ''ibid.''</ref> Karakteristisk for Austråttfeet slik det vart framole av Ove Bjelke Holtermann var djupraud kroppsfarge og kvitt hovud. | Kring [[1770]]/[[1790]] importerte Eiler Hornemann kveg frå [[Irland]] og [[Nederland]].<ref>Ola Syrstad: «Framande ferasar i Fosen på 1800-talet» i ''Årbok for Fosen'', 2007</ref> Dette vart grunnlaget for ein eigen rase kjent som [[austråttfe]], og som gjennom lån av avlsoksar var dominerande i fealet på Ørlandet og i dee nærmaste nabobygdene frå 1806 til 1902.<ref>På eit møte i [[1902]] vart det vedteke å utvikle [[ayrshire]]blandingane i Trøndelag til ein eigen rase kalla [[raudt trønderfe]], og austråttfeet vart absorbert av denne nye rasen; ref. Syrstad ''ibid.''</ref> Karakteristisk for Austråttfeet slik det vart framole av Ove Bjelke Holtermann var djupraud kroppsfarge og kvitt hovud. | ||
| Linje 44: | Linje 44: | ||
Stortingsmann og spekulant <ref>Orda «spekulant» og «slakte» blir bruka av Andersen/Bratberg.</ref> [[Peder Rinde]] ([[1844]]–[[1937]]) eigde Austrått frå [[1908]] til [[1912]]. Han slakta eigedommen og selte ei rekkje parsellar. Eit formelt skilje mellom Borga og Garden som separate eigedommar vart gjennomført i [[1912]],<ref>[http://www.museumsnett.no/yrjarheimbygdslag/bebyggelse/82_austratt/001_austratt.htm Yrjar heimbygdslag: «Gården Austrått»]</ref> men vart ikkje realisert før av ein seinare eigar. Rinde selte i [[1912]] til Kristiania-kapitalisten (konsul og verkseigar) [[Georg Walentin Hammer]],<ref>[http://www.museumsnett.no/yrjarheimbygdslag/bebyggelse/82_austratt/slekt/s_001_hammer.htm Terje Sørensen: «Georg W. Hammer»]</ref> som eigde Austrått i to år. Både under Rinde og Hammer var agronom [[Olaf Arnstad]] gardsbestyrar. Etter Hammer vart Austrått kjøpt på auksjon i 1914 av eit [[konsortium]] <ref>[http://www.museumsnett.no/yrjarheimbygdslag/bebyggelse/82_austratt/slekt/s_001_simen_landeth.htm Terje Sørensen: «Simen Landet»]</ref> som vart utgjort av skogeigar [[Simen A. Landet]], bryggerieigar [[Gunnerius Flakstad]] og advokat [[Hans Christian Bull Heyerdahl]]. Alle tre var heimehørande i [[Hedmark fylke]], og dei to første var direksjonsmedlemmer i [[Oplandske Kreditbank]]. | Stortingsmann og spekulant <ref>Orda «spekulant» og «slakte» blir bruka av Andersen/Bratberg.</ref> [[Peder Rinde]] ([[1844]]–[[1937]]) eigde Austrått frå [[1908]] til [[1912]]. Han slakta eigedommen og selte ei rekkje parsellar. Eit formelt skilje mellom Borga og Garden som separate eigedommar vart gjennomført i [[1912]],<ref>[http://www.museumsnett.no/yrjarheimbygdslag/bebyggelse/82_austratt/001_austratt.htm Yrjar heimbygdslag: «Gården Austrått»]</ref> men vart ikkje realisert før av ein seinare eigar. Rinde selte i [[1912]] til Kristiania-kapitalisten (konsul og verkseigar) [[Georg Walentin Hammer]],<ref>[http://www.museumsnett.no/yrjarheimbygdslag/bebyggelse/82_austratt/slekt/s_001_hammer.htm Terje Sørensen: «Georg W. Hammer»]</ref> som eigde Austrått i to år. Både under Rinde og Hammer var agronom [[Olaf Arnstad]] gardsbestyrar. Etter Hammer vart Austrått kjøpt på auksjon i 1914 av eit [[konsortium]] <ref>[http://www.museumsnett.no/yrjarheimbygdslag/bebyggelse/82_austratt/slekt/s_001_simen_landeth.htm Terje Sørensen: «Simen Landet»]</ref> som vart utgjort av skogeigar [[Simen A. Landet]], bryggerieigar [[Gunnerius Flakstad]] og advokat [[Hans Christian Bull Heyerdahl]]. Alle tre var heimehørande i [[Hedmark fylke]], og dei to første var direksjonsmedlemmer i [[Oplandske Kreditbank]]. | ||
[[Image:Austratt brannen1916 1.jpg|thumb|Borgruinen etter brannen i november 1916.]] | [[Image:Austratt brannen1916 1.jpg|thumb|Borgruinen etter brannen i november 1916.]] | ||
Etter brannen den [[28. november]] [[1916]] hadde sameiget liten interesse eller evne til å attreise Austråttborga. I [[1919]] overdrog dei Borga til staten, medan Simen Landet beheldt jordeigedommen [[Austråttgarden]]. [[Dødsbo]]et hans overdrog jordeigedommen til kommunen i [[1935]]. Kommunen selte vidare til [[Sør-Trøndelag | Etter brannen den [[28. november]] [[1916]] hadde sameiget liten interesse eller evne til å attreise Austråttborga. I [[1919]] overdrog dei Borga til staten, medan Simen Landet beheldt jordeigedommen [[Austråttgarden]]. [[Dødsbo]]et hans overdrog jordeigedommen til kommunen i [[1935]]. Kommunen selte vidare til [[Sør-Trøndelag]] fylke i [[1947]] med tanke på at garden skulle bli [[landbruksskule]]. Dette vart det ikkje noko av, og jorda vart selt tilbake til kommunen att i [[1965]]. [[Ørland kommune]] eig no det som er att av jordeigedommen, kring 1 500 [[dekar]]. | ||
== Utstrekninga på jordegodset == | == Utstrekninga på jordegodset == | ||
| Linje 184: | Linje 184: | ||
Kyrkja blir framleis bruka til gudstenester og andre kyrkjelege handlingar i sommarhalvåret. Ho er spesielt populær som [[vigsel]]skyrkje. Riddarsalen blir bruka til konsertar i sommarhalvåret, og dessutan til [[humanistisk konfirmasjon]]. | Kyrkja blir framleis bruka til gudstenester og andre kyrkjelege handlingar i sommarhalvåret. Ho er spesielt populær som [[vigsel]]skyrkje. Riddarsalen blir bruka til konsertar i sommarhalvåret, og dessutan til [[humanistisk konfirmasjon]]. | ||
== Sjå òg == | |||
* [[Liste over setegarder i Norge|Liste over setegardar i Noreg]] | |||
==Galleri== | |||
<gallery widths="200" heights="200"> | |||
Fil:Austråt - no-nb digifoto 20150206 00193 NB MIT FNR 21719.jpg|Kapellet. {{byline|Jac Brun|1964}} | |||
Fil:Austråt - no-nb digifoto 20150206 00202 NB MIT FNR 21717.jpg|{{byline|Jac Brun|1964}} | |||
Fil:Austråt - no-nb digifoto 20150206 00205 NB MIT FNR 21716.jpg|{{byline|Jac Brun|1964}} | |||
Fil:Austråt - no-nb digifoto 20150206 00206 NB MIT FNR 21715.jpg|{{byline|Jac Brun|1964}} | |||
Fil:Austråt - no-nb digifoto 20150206 00195 NB MIT FNR 21718.jpg|{{byline|Jac Brun|1964}} | |||
Fil:Austråt - no-nb digifoto 20150210 00006 NB MIT FNR 21583.jpg|{{byline|Ukjent / Mittet & Co|1964}} | |||
Fil:Austråt - no-nb digifoto 20150210 00021 NB MIT FNR 21584.jpg|{{byline|Ukjent / Mittet & Co|1964}} | |||
</gallery> | |||
== Fotnotar == | == Fotnotar == | ||
<references /> | |||
==Litteratur== | ==Litteratur== | ||
[[image:Austrattborgen7.JPG|thumb|Den norske kongefamilien i borggarden under besøk i juni 2006, på veg | [[image:Austrattborgen7.JPG|thumb|Den norske kongefamilien i borggarden under besøk i juni 2006, på veg til kroningsjubileet i Trondheim]] | ||
*Håkon A. Andersen. ''Austrått''. [[Nordenfjeldske kunstindustrimuseum|NKIM]], 1992 ISBN 82-90502-11-7 (engelsk utgave, 1995: ISBN 82-90502-14-1) | *Håkon A. Andersen. ''Austrått''. [[Nordenfjeldske kunstindustrimuseum|NKIM]], 1992 ISBN 82-90502-11-7 (engelsk utgave, 1995: ISBN 82-90502-14-1) | ||
*Håkon A. Andersen og Terje Bratberg. ''Austrått, herregård i tusen år''. [[Nordenfjeldske kunstindustrimuseum|NKIM]], 2006 | *Håkon A. Andersen og Terje Bratberg. ''Austrått, herregård i tusen år''. [[Nordenfjeldske kunstindustrimuseum|NKIM]], 2006 | ||
*[[Anka Borch]]. ''Jomfru Birgit''. Damm, 1951. (Ny utg 1996 ISBN 82-91745-00-5) - faktadrama for ungdom | *[[Anka Borch]]. ''Jomfru Birgit''. Damm, 1951. (Ny utg 1996 ISBN 82-91745-00-5) - faktadrama for ungdom | ||
*[[Yngvar Hauge]]. ''Arven fra Østråt''. Aschehoug, 1964 | *[[Yngvar Hauge]]. ''Arven fra Østråt''. Aschehoug, 1964 {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2007033001003}} | ||
*Hans P. Hosar. «Herre og tenarar på Jens Bjelkes gods i Fosen på 1600-talet» I: ''Årbok for Fosen'', 1980 | *Hans P. Hosar. «Herre og tenarar på Jens Bjelkes gods i Fosen på 1600-talet» I: ''Årbok for Fosen'', 1980 | ||
*Hans P. Hosar. ''Herre og bønder på Jens Bjelkes adelsgods kring midten av 1600-talet, ein studie i føydal utbytting i Norge''. Oslo, 1981. Hovudoppgåve i historie, Univ. i Oslo | *Hans P. Hosar. ''Herre og bønder på Jens Bjelkes adelsgods kring midten av 1600-talet, ein studie i føydal utbytting i Norge''. Oslo, 1981. Hovudoppgåve i historie, Univ. i Oslo | ||
*O. J. Johansen. ''Norge i det 17de århundre og slekten Bjelke til Østråt''. 1928 ([http://www.orland.no/?itemid=500019846 pdf]) | *O. J. Johansen. ''Norge i det 17de århundre og slekten Bjelke til Østråt''. 1928 ([http://www.orland.no/?itemid=500019846 pdf]) | ||
*[[Yngvar Nielsen]]. ''Jens Bjelke til Østråt, Norges riges kantsler''. Kristiania, 1872 | *[[Yngvar Nielsen]]. ''Jens Bjelke til Østråt, Norges riges kantsler''. Kristiania, 1872 {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2012070408157}} | ||
*[[Lorentz Harboe Ree]] og [[Fredrik B. Wallem]]. ''Østraat''. 1916. (Ny utg 2006 ISBN 978-82-91745-05-3) | *[[Lorentz Harboe Ree]] og [[Fredrik B. Wallem]]. ''Østraat''. 1916. (Ny utg 2006 ISBN 978-82-91745-05-3) | ||
*Stein-Arne Solberg «Austråttbrannen i 1916» I: ''På leit etter liner..., glimt fra Ørlands historie'', 1973 ([http://www.orland.no/?itemid=500019846 pdf]) | *Stein-Arne Solberg «Austråttbrannen i 1916» I: ''På leit etter liner..., glimt fra Ørlands historie'', 1973 ([http://www.orland.no/?itemid=500019846 pdf]) | ||
| Linje 209: | Linje 224: | ||
{{wikipedia|no-tilpassa|Austråttborgen}} | {{wikipedia|no-tilpassa|Austråttborgen}} | ||
{{ | {{nn}} | ||
[[Kategori:Ørland kommune]] | [[Kategori:Ørland kommune]] | ||
[[ | [[Kategori:Austrått| ]] | ||
[[Kategori:Herregarder]] | [[Kategori:Herregarder]] | ||
[[Kategori:Kulturminner fra 1600-tallet]] | [[Kategori:Kulturminner fra 1600-tallet]] | ||
[[Kategori:Setegarder]] | |||