Veiledere, Administratorer
9 136
redigeringer
Korrektur
Ingen redigeringsforklaring |
(Korrektur) |
||
| Linje 3: | Linje 3: | ||
<onlyinclude>'''[[Lensadel]]''' tyder generelt adelsmenn som har gods i forlening av kongen og ymse særrettar i vederlag for truskap og tenester. Det germanske ordet ''len'' har etymologisk same rot som det norske ''lån'', og tilsvara det latinske ''feudum'' (lensgods). | <onlyinclude>'''[[Lensadel]]''' tyder generelt adelsmenn som har gods i forlening av kongen og ymse særrettar i vederlag for truskap og tenester. Det germanske ordet ''len'' har etymologisk same rot som det norske ''lån'', og tilsvara det latinske ''feudum'' (lensgods). | ||
Meir spesifikt vart lensadel brukt som nemning på den nye, høgadelege standen av [[Leksikon:Grevskap|grevar]] og [[Leksikon:Baroni|friherrar | Meir spesifikt vart lensadel brukt som nemning på den nye, høgadelege standen av [[Leksikon:Grevskap|grevar]] og [[Leksikon:Baroni|friherrar (baronar)]] som kong Christian 5 instituerte i Danmark og Noreg i [[1671]], med det føremålet å styrke det nye [[Enevelde|einevaldsregimet]] i høve til den gamle høgadelen. Grevskapa og baronia vart tillagde kongelege godssamlingar av ein viss minstestorleik i arveleg forlening. I Noreg vart det oppretta to grevskap ([[Larvik grevskap|Larvik]] og [[Jarlsberg grevskap|Jarlsberg]]) og eitt baroni ([[Rosendal baroni|Rosendal]]). Med greve- og friherretitlane følgde i tillegg til lensgodset også ei rekkje privileg som inkluderte og femnde vidare enn dei privilega som alle av adel til kvar tid hadde. Spesifikt lensadelege rettar inkluderte [[Leksikon:Patronatsrett|patronatssrett]] og [[Leksikon:Birk|birkerett]], meir vidtgåande skattefritak og økonomiske rettar, og dessutan makt og mynde over allmugen i grevskapa og baronia som andre stader var tillagt det statlege embetsverket. | ||
</onlyinclude> | </onlyinclude> | ||
| Linje 16: | Linje 16: | ||
{{thumb høyre|Griffenfeldt.jpg|<small>Peder Schumacher (1635-1699), greve av Griffenfeldt</small>}} | {{thumb høyre|Griffenfeldt.jpg|<small>Peder Schumacher (1635-1699), greve av Griffenfeldt</small>}} | ||
Ein av dei viktigaste nye tids menn, kongens kammersekretær (m.m.m.) [[Peder Schumacher]], stod sentralt i utforminga av systemet med rangorden og lensadel. Han vart sjølv adla under namnet | Ein av dei viktigaste nye tids menn, kongens kammersekretær (m.m.m.) [[Peder Schumacher]], stod sentralt i utforminga av systemet med rangorden og lensadel. Han vart sjølv adla under namnet Griffenfeldt same året som lensadelen vart instituert, og opphøgd til greve to år seinare, den 26. november 1673. Med grevetittelen følgde det tidlegare [[Tønsberg amt]] i forlening som nytt grevskap. | ||
| Linje 36: | Linje 36: | ||
=== Privilega === | === Privilega === | ||
Dei viktigaste særrettane grevane og baronen oppnådde i kraft av sin lensadelege | Dei viktigaste særrettane grevane og baronen oppnådde i kraft av sin lensadelege status var desse:<ref>Basert på greve- og friherreprivilega 25. mai 1671 og på oppsummeringar hjå Rian, Ø. 1980:10-19 og Tennfjord, F. 1944:48-53.)</ref> | ||
'''Rettslege, administrative og politiske''' | '''Rettslege, administrative og politiske''' | ||