Veiledere, Administratorer, Skribenter
4 496
redigeringer
Ormberg (Jostedalen): Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
3 bilete + gardstuna + litt meir om plassane
(3 bilete + gardstuna + litt meir om plassane) |
|||
| Linje 2: | Linje 2: | ||
| bgfarge = | | bgfarge = | ||
| navn = Ormberg | | navn = Ormberg | ||
| bilde = | | bilde = Ormberg gamletunet.JPG | ||
| bildestr = | | bildestr = | ||
| bildetekst = | | bildetekst = Gamletunet på Ormberg (bnr. 3) | ||
| altnavn = | | altnavn = | ||
| førstnevnt = 1596 | | førstnevnt = 1596 | ||
| Linje 19: | Linje 19: | ||
| postnr = | | postnr = | ||
}} | }} | ||
{{thumb høyre|Ormberg nyetunet.JPG|Det nye tunet (bnr. 1) frå 1950-åra sett frå hovudvegen.|[[Bruker:Oddloho|Oddmund L. Hoel]] (2012)}} | |||
<onlyinclude>{{thumb høyre|Julekort Ormbergstøl Skattum 1916.jpg|Julekort frå Marie Ormbergstøl (bnr. 2) til skyldfolket på [[Skattum (Østre Toten)|Skattum]] på Toten (1916).}}'''[[Ormberg (Jostedalen)|Ormberg]]''' (Luster, gnr. 187) er ein [[matrikkelgard]] i [[Jostedal|Jostedalen]], [[Luster kommune]]. Det er den sørlegaste garden på austsida av [[Jostedøla]] i Jostedal sokn.</onlyinclude> | <onlyinclude>{{thumb høyre|Julekort Ormbergstøl Skattum 1916.jpg|Julekort frå Marie Ormbergstøl (bnr. 2) til skyldfolket på [[Skattum (Østre Toten)|Skattum]] på Toten (1916).}}'''[[Ormberg (Jostedalen)|Ormberg]]''' (Luster, gnr. 187) er ein [[matrikkelgard]] i [[Jostedal|Jostedalen]], [[Luster kommune]]. Det er den sørlegaste garden på austsida av [[Jostedøla]] i Jostedal sokn.</onlyinclude> | ||
| Linje 31: | Linje 33: | ||
Etter dette vart Ormberg verande i Munthe-ætta saman resten av jostedalsgodset. Då godset vart delt mellom dei tre sønene til [[Christopher Munthe]] etter 1754, var det [[Ludvig Munthe (1717-1785)]] som fekk hand om Ormberg. Han overtok åtte gardar, og dei seks siste, mellom anna Ormberg, selde han til leiglendingane 10. september 1771. Ein av dei var [[Anders Andersson Ormberg]] som hadde teke over som leiglending på garden i 1764 og såleis vart den fyrste sjølveigaren då han kjøpte garden for 210 rdl. | Etter dette vart Ormberg verande i Munthe-ætta saman resten av jostedalsgodset. Då godset vart delt mellom dei tre sønene til [[Christopher Munthe]] etter 1754, var det [[Ludvig Munthe (1717-1785)]] som fekk hand om Ormberg. Han overtok åtte gardar, og dei seks siste, mellom anna Ormberg, selde han til leiglendingane 10. september 1771. Ein av dei var [[Anders Andersson Ormberg]] som hadde teke over som leiglending på garden i 1764 og såleis vart den fyrste sjølveigaren då han kjøpte garden for 210 rdl. | ||
==Flaumskade 1741== | |||
Ein storflaum i 1741 valda stor skade på Ormberg, og det var ein av fem gardar i Jostedalen som det var halde avtaksforretningar for i august 1742. Her heiter det at elva hadde gått tre omfar opp på fleire av gardshusa under flaumen. Av eng- og åkerlandet på nedsida hadde elva greve bort 44 av 155 dekar (mest 30 %), og på ovasida var 8 dekar borte. Mykje av den attverande marka var "overskyllet adskillig stæder med sand", og oppsitjaren Anders Ormberg oppgav at "hand ingen afling fik til føde for samme Aar". | |||
På toppen kom frost og misvekst som var til skade for avlinga på dei fleste gardar gjennom uåra kring 1740. Anders fortalde at han av 1 tønne utsæd berre fekk 1 tønne og 3 meler kornavling, altså stusslege 1,3 foll (1666-matrikkelen for Jostedalen opererte med 3 foll som det normale). Han måtte difor "saavel som alle andre i Jøstedalen udj almindelighed, brugt furre- og alme-bark at tørke og male, og samme blant deris Korn Meel til brød forblandet."<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=1146 Avtaksforretningar i Jostedalen 1742] (Jostedal historielag)</ref> | |||
Ormberg fekk skylda på 2 pund smør nedsett med 12 merker til 1 pund og 12 merker, altså ein reduksjon på 25 %. [[Ormbergstølen (Jostedalen)|Ormbergstølen]] fekk ved fråskiljinga i 1825 ei skyld på 9 merker slik at hovudbruket vart ståande att med 1 pund og 3 merker. | |||
==Bruk== | ==Bruk== | ||
| Linje 43: | Linje 52: | ||
==Husmannsplassar== | ==Husmannsplassar== | ||
Det er registrert åtte plassar og heimar under Ormberg: | Det er registrert åtte plassar og heimar under Ormberg. Frå sør mot nord var det: | ||
*[[Ormbergstølen (Jostedalen)|Svalem (Ormbergstølen)]] - rydda kring 1775, utskild som bnr. 2 i 1825 | *[[Ormbergstølen (Jostedalen)|Svalem (Ormbergstølen)]] - rydda kring 1775, utskild som bnr. 2 i 1825 | ||
* | *Nedstegjerdet - rydda i 1830-åra, plass under bnr. 2, låg kring 100 meter nord for Ormbergstølen (ned mot elva), nedlagd i 1920-åra | ||
* | *Flatane (Klokkarøyen) - rydda kring 1825 og låg på flata kring 200 meter sør for det nye gardstunet frå 1950-åra (bnr. 1), nedlagd i 1840-åra | ||
*Rokkeplassen - rydda i 1830-åra, nedlagd sist i 1860-åra | *Rokkeplassen - heim rydda i 1830-åra, låg nær gamletunet, nedlagd sist i 1860-åra | ||
*Sva - kårstove bortfest som plass i 1850-åra, nedlagd i 1890-åra | *Sva - kårstove bortfest som plass i 1850-åra, låg nær gamletunet, nedlagd i 1890-åra | ||
*Jetmundplassen - rydda kring 1918, nedlagd i 1960 | *Jetmundplassen - rydda kring 1918, låg i gamletunet, nedlagd i 1960 | ||
*[[Elvøy (Jostedalen)|Elvestad]] - rydda i midten av 1930-åra, utskild som bnr. 7 i 1939 | *[[Elvøy (Jostedalen)|Elvestad]] - rydda i midten av 1930-åra, utskild som bnr. 7 i 1939 | ||
*[[Elvøy (Jostedalen)|Elvøy]] - rydda i midten av 1930-åra, utskild i 1985 som bnr. 16 | *[[Elvøy (Jostedalen)|Elvøy]] - rydda i midten av 1930-åra, utskild i 1985 som bnr. 16 | ||
== | ==Gardstuna til bnr. 1 og 3== | ||
{{thumb høyre|Ormbergsbruka.JPG|Gamletunet på Ormberg (bnr. 3) i framgrunnen, det nye tunet frå 1950-åra (bnr. 1) i bakgrunnen.|[[Bruker:Oddloho|Oddmund L. Hoel]] (2012)}} | |||
Det gamle tunet på Ormberg ligg kring 50 meter aust for [[Jostedøla]] i nordenden av elvesletta der brua går over elva. Husa ligg i hellinga ned mot flata. | |||
Ved delinga av garden i 1840 valde brukaren på det som i dag er bnr. 1 Ormberg det dei kalla "det øvre tunet". Etter eit jordskifte kring 1950 vart husa som høyrde til bnr. 1 rivne, og eit nytt gardstun vart bygt opp på elvesletta kring 500 meter sør for gamletunet. Det eldste stovehuset i dette tunet vart oppsett i 1953. Dette bruket er framleis i drift. | |||
Gamletunet høyrer i dag såleis til bnr. 3. Stovehuset her vart bygt i 1918. På same tida vart det gamle stovehuset rive. Det stod kring 40 meter nord for det nye, litt høgare i terrenget, og var truleg frå 1700-talet. | |||
==Notar== | ==Notar== | ||