Sølvskatt og formuesskatt 1816: Forskjell mellom sideversjoner

<onlyinclude>[[Sølvskatt og formuesskatt 1816|'''«Sølvskatten 1816»''']] er den vanlege nemninga for tvungne aksjeinnskot som vart utlikna på landets formuer til eit grunnfond for den nyskipa [[Norges Bank]]. Det var trass namnet altså ikkje ein skatt. Innskota skulle gjerast i sølv eller gull. Frå fyrst av var håpet at det skulle greie seg med frivillig teikning, men det måtte raskt gjevast opp. Inndrivinga var heimla i lov av 14. juni 1816 (stortingsvedtak 20. mai).  På same dag (14. juni, stortingsvedtak 14. mai) kom også ei lov om ein ekstraordinær formues- og næringsskatt med same utlikningsgrunnlaget som bankinnskota. Nemninga «sølvskatt» som festa seg ved det tvungne grunnfondinndrivinga, har truleg bakgrunn i at ein ikkje har skilt klårt mellom dei to nært sambundne pålegga.  

Norges Bank var organisert som eit privat aksjeselskap. Grunnfondet var bestemt til mellom 2 og 3 millionar [[Leksikon:Daler|spesidalar]] sølvverdi. Innskota som kom inn av sølvskatten, vart rekna som aksjar, og det vart utferda aksjebrev for alle innskot over 25 spesidalar. For mindre innskot vart det berre gjeve såkalla interimskvitteringar.  

Innan stifta fordelte Stortinget i same kunngjeringa summane på [[Leksikon:Kjøpstad|kjøpstadene]] og [[Leksikon:Amt|amta]]. I kvart amt skulle så beløpet fordelast på dei einskilde [[Leksikon:Tinglag|tinglag]]. Dette skulle gjerast av ein kommisjon beståande av alle [[sorenskrivarane]] i amtet og ein mann frå kvart tinglag. I tinglaget skulle beløpet utliknast på enkeltpersonar av ein kommisjon beståande av tre mann frå kvart sokn i tinglaget. I kjøpstadene skulle dei med stemmerett etter grunnlova sjølve bestemme korleis likningskommisjonen skulle samansetjast.

Rubrikkane for skjema som skulle utfyllast gjevne i sjølve lovteksten. Dei såg slik ut:

Listene over bidragsytarar til sølvskatten dekkjer heile landet. Dei offisielle protokollane over innskota tilhøyrer og er oppbevart ved Norges Bank. Riksarkivet har lenge hatt mikrofilm av listene. I eit samarbeiodsprosjekt mellom dei to institusjonane blir nå (2012) dette materialet skanna for å leggjast ut på internett.  Dette arbeidet skal vere sluttført innan Norges Banks 200-års jubileum i 2016.

Prosedyrene for utlikninga av sølvskatten impliserer at vi kan rekne med å finne materiale om sølvskatten i eit hjå fleire arkivskaparar i det arkivverket (amts-, fute-, sorenskrivar m.m.).

Dette var ein skatt som tok sikte på å inndra 2 millionar [[Leksikon:Daler|riksbankdalar]] nominell verdi i [[Leksikon:Riksbanksedler|riksbanksedlar]] og som skulle dekkje eit lån som Norges Bank var pålagt av Stortinget å ta opp for å kunne innløyse riksbanksetlane. Det var altså ein del av ein storstila operasjon for å byte ut dei gamle setlane med ei ny pengeeining.

Skatten skulle, som namnet seier, utliknast på formue og næringar, og etter tilsvarande prosedyrer som for sølvskatten. Heller ikkje for formues- og næringsskatten seier lova noko om kva som skulle reknast som skattbar formue. Skatten vart utlikna i ein 10-12 årsperiode.

Materiale etter formues- og næringsskatten  utgjer 13 hyllemeter i Revisjonsdepartementets arkiv i Riksarkivet (1. revisjonskontor- Zahlkassen med Vekselkontoret).  Ein del lister og rekneskap kan ein også finne i dei respektive statsarkiva, fyrst og fremst i materialet etter futekontora, men også i byanes likningskommisjonar og andre stader.